Ülkemizde artan konut ve inşaat ile birlikte bunların yapılması ve denetlenmesi konusunda gerekli tedbirler alınıp düzenlemeler yapılmakla birlikte yeni yapılacak bir inşaat için uygun mercilerden birtakım onayların alınması gerektiğine dair yasal düzenlemeler mevcuttur.
1- Yapı Kullanma İzin Belgesinin Tanziminden Önceki Süreç Nasıl Olmalıdır?
İlk olarak söz konusu düzenlemelere göre; taşınmazın bulunduğu ilgili belediyeden imar durumunun öğrenilmesi gerekir. İmar durumunun belirlenmesinin ardından, inşaata başlanabilmesi ve bu inşaatın tamamlanabilmesi için ilgili belediyeden yapı ruhsatı alınması gerekmektedir. Yapı ruhsatının tanzimi ile yapının oturulmaya hazır hale gelmesine kadarki süreçte; elektrik, su gibi altyapı hizmetlerinden yararlanılabilmesi amacıyla ilgililerce su ve elektrik idaresine başvurulabilecektir. Örneğin; 2560 Sayılı İSKİ Genel Müdürlüğü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun’un 23.maddesine dayanılarak İSKİ Abone Hizmetleri Tarife ve Uygulama Yönetmeliği’nin 3.maddesinde: “Abone: İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğünce sunulan su ve atık su hizmetlerinden abonelik sözleşmesi çerçevesinde birlikte veya ayrı faydalanan gerçek veya tüzel kişilere denir.” şeklinde tanımlanmıştır. Abone gruplarını ise:
a) Normal Abonelik,
b) Şantiye/Konut Aboneliği
c) Şantiye/İşyeri Aboneliği oluşturmaktadır.
Konut amacıyla yürütülen yapı inşaatlarında şantiye aboneliği tesis edilerek yapı kullanma izin belgesi olmayan yapılara alt yapı hizmetleri sağlanabilecektir.
2- Yapı Kullanma İzin Belgesi Nedir?
İnşaat sonrası tamamlanan yapının kullanımın meşru hale getirilmesi için de halk arasında iskan belgesi olarak bilinen yasal düzenlemelere göre “yapı kullanma izin belgesi” adı verilen belgenin alınması gerekmektedir. Yapı kullanma izin belgesi, belediyenin İmar Müdürlüğü Yapı Kullanma İzni Birimince düzenlenen bir belgedir. 3194 Sayılı İmar Kanunu’nun 30. maddesinde: “Yapı tamamen bittiği takdirde tamamının, kısmen kullanılması mümkün kısımları tamamlandığı takdirde bu kısımlarının kullanılabilmesi için inşaat ruhsatını veren belediye, valilik bürolarından; 27 nci maddeye göre ruhsata tabi olmayan yapıların tamamen veya kısmen kullanılabilmesi için ise ilgili belediye ve valilikten izin alınması mecburidir. Mal sahibinin müracaatı üzerine, yapının ruhsat ve eklerine uygun olduğu ve kullanılmasında fen bakımından mahzur görülmediğinin tespiti gerekir. Belediyeler, valilikler mal sahiplerinin müracaatlarını en geç otuz gün içinde neticelendirmek mecburiyetindedir. Aksi halde bu müddetin sonunda yapının tamamının veya biten kısmının kullanılmasına izin verilmiş sayılır. Bu maddeye göre verilen izin yapı sahibini kanuna, ruhsat ve eklerine riayetsizlikten doğacak mesuliyetten kurtarmayacağı gibi her türlü vergi, resim ve harç ödeme mükellefiyetinden de kurtarmaz.” şeklinde hükme bağlanmıştır.
3- Yapı Kullanma İzin Belgesi (İskan) Harcı Nedir?
Yapı kullanma izin belgesinin Belediye tarafından tanzim edilmesi amacıyla ilgililerce idareye başvurulduğunda; 2464 Sayılı “Belediye Gelirleri Kanunu’nun “Belediyeler Tarafından Alınması Gereken Harçlar” konusunu düzenleyen 80. Maddesine göre yapı kullanma izin belgesi (iskan) harcı ödenmesi gerekmektedir. İlgili Kanunu’nun 85. Maddesi uyarınca “harçların peşin olarak tahsil edileceği” hükmü yer almaktadır. Harçların nasıl tarh, tebliğ ve tahakkuk ettirileceğine dair usuli kurallar ise 2464 Sayılı Yasa’nın 98. Maddesinde düzenlenmiştir. Bu madde hükmüne göre harçların tarh, tebliğ ve tahakkukunda 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun:
a) “Kanunun Şumulü başlıklı 1. maddesi
b) Vergi Kanunlarının Uygulanması ve İspat başlıklı 3. Maddesi
c) Vergi Uygulamalarında Yetki ve Vergi Daireleri kenar başlıklı 4. Maddesi,
d) Tarh ve Tahakkuk Usulü başlıklı ikinci kısımda yer alan 25, 26, 27. Maddeler
e) İkmalen, Re’sen ve İdarece Tarh başlıklı ikinci bölümde yer alan 29, 30, mükerrer 30, 34, 35.maddeler
f) 213 sayılı Yasa’nın Beşinci Kısmında yer alan Tebliğe İlişkin Hükümler 72, 80, 120, 134 ve 153/A maddeleri
g) Zamanaşımı süresi başlıklı 114. Maddesi
h) Yoklama başlıklı 1. Bölümde yer alan 127, 128, 129, 130, 131, 132 ve 132/A maddeleri
i) Bilgi Toplama başlıklı 4. Bölümde yer alan 148, 149 ve 151. Maddeler”
Hükümlerinde öngörülen kurallara uyulur.
4- Yapı Kullanma İzin Belgesi (İskan) Harcı Ne Zaman Doğar?
Harçların tarh, tebliğ ve tahakkuku ile ilgili hükümler dışında ayrıca bu harçların tahsil edilebilmesi konusu vardır. Yapı kullanma izin belgesi harcının tahsilinde ise 6183 Sayılı Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanun hükümlerinden yararlanılır. Bu harcın kim tarafından ödeneceği konusu da mezkur yasada yer almaktadır. İlgili maddeye göre yapı kullanma izin belgesi harcının mükellefi yapıyı bitirmekle sorumlu olan kişi olarak düzenlenmiştir. Ayrıca söz konusu yasada harcın doğduğu an, “Harç, ilgilinin beyanı ya da idarece binanın tamamlandığının tespitiyle doğar ve harç peşin olarak ödenir.” olarak belirlenmiştir. Dolayısıyla; yapı kullanma izin belgesi (iskan) harcı ya inşaatı yapan kişinin beyanda bulunması ya da idarenin binanın tamamlandığı anda doğar.
5- Yapı Kullanma İzin Belgesi (İskan) Harcı Nasıl Tahsil Edilir?
Yapı tamamlandıktan sonra gerekli izin alınmaması durumunda yapı kullanma izin belgesi harçlarının idare tarafından tahsili gerekir.
Şöyle ki; yapının tamamlandığı, yapı kullanma izin belgesi harcının doğduğu su, elektrik, internet aboneliği ile kanıtlanabileceği gibi bina mahallinde yapılacak fiili tespitle de ispatlanabilecektir.
Bu harcın tahsili, mükellefin beyanı olmadan, idare tarafından yapılacak tarh işlemi esasına göre bir tarh işlemi olduğu için 213 sayılı Vergi Usul Kanunun 30. Maddesine göre yapılması gerekir. İlgili maddede: “Verginin idarece tarhı; 29 uncu ve 30 uncu maddeler dışında kalan hallerde, mükelleflerin verginin tarhı için vergi kanunları ile muayyen zamanlarda müracaat etmemeleri veya aynı kanunlarla kendilerine tahmil edilen mecburiyetleri yerine getirmemeleri sebebiyle zamanında tarh edilemiyen verginin kanunen belli matrahlar üzerinden idarece tarh edilmesidir. Bu takdirde vergi, 131 inci madde mucibince tanzim edilen yoklama fişine müsteniden tarh olunur. Bu şekilde tarh olunan vergilerle cezalarına ilişkin ihbarnameler bir taraftan, mükellefin bilinen adresine posta ile yollanır; diğer taraftan mükellefin adını, soyadını, hesap numarasını, işini, adresini tarh edilen verginin ve kesilen cezanın miktar ve cinsini gösterir bir ilan vergi dairesinin ilan koymaya mahsus mahalline asılır.” şeklinde açıklayıcı olarak kaleme alınmıştır.
Bu durumda İdarece alınması gereken yapı kullanma izin belgesi harcının tarh, tebliğ ve tahakkuk aşamalarından geçilerek ilgililerden tahsil edilmesi gerekecektir ve beyan esasına uymayan mükellef, idarenin kamu gücünü kullanması ve sürekliliğiyle karşı karşıya kalacaktır.
Son olarak; 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanununda “Harçlara İlişkin Müeyyideler” kenar başlıklı 99.maddesinde: “Gerekli harçları tamamen almadan iş gören görevliler, harcın ödenmesinden mükellefler ile birlikte müteselsilen sorumludurlar.” Denilmektedir. Dolayısıyla yapı kullanma izin belgesi harcının ödenmemesi halinde ilgili memurun da sorumluluğu ortaya çıkmaktadır.
Sonuç itibariyle; yukarıda yer alan sorulara verdiğimiz cevaplar ile yapı kullanma izin belgesinin tanziminden önceki süreç, yapı kullanma izin belgesinin hukuki niteliği, harcı ve harcının nasıl tahsil edileceği hususları yasal düzenlemeler çerçevesinde açıklanmıştır. İşbu yazının özellikle müteahhit tarafından iskan başvurusunda bulunulmaması sebebiyle mağdur olan tüm vatandaşlarımıza yararlı olmasını diliyoruz.
İrfan AYDIN Bilge YILDIZ Uğur ÖZER
E. Bölge İdare Mahkemesi Avukat Stajyer Avukat
Hakimi